SÖZLÜ KÜLTÜR-YAZILI KÜLTÜR - Gonca Gökalp Alpaslan

SÖZLÜ KÜLTÜR-YAZILI KÜLTÜR (Gonca Gökalp Alpaslan)


SÖZLÜ KÜLTÜR

- Ritüelin bir parçasıdır, ondan kaynaklanır.

- Önce sözlü kültür doğmuştur.

- Doğaldır.

- Sözlüdür.

- Yazarı yoktur, anonimdir.

- Metinsizdir.

- Ağızdan ağıza aktarılır, sözlü ezbere dayalıdır.

- Değişebilir, çeşitlenebilir, sürekli akış ve dolaşım halindedir.

- Toplumsal belleğe dayalıdır.

- İki eyleyeni vardır: İcracı ve dinleyici

- İcracı ve dinleyici arasında canlı iletişim vardır.

- Dinleyicinin duygusal olarak olayla ve kahramanla özdeşleşmesi (mimesis) esastır: hazzı yaratan budur.

- Üreten yalnız değildir.

- Eleştirme, yeniden okuma vs. gibi amaçlarla anlatının başına geri dönmek mümkün değildir.

- Sese dayalıdır.

- Beden dili devreye girer.

- Bireyleri bireyleştiricidir; toplumsaldır.

- Kişileri daha az içine kapalı, dış dünyayla ve topluma açık kılar.

- Kalıplıdır.

- Tekrar ve ritm esastır.

- Somut duruma bağlıdır.

- Çözümleme, irdeleme yoktur.



YAZILI KÜLTÜR

- Sözlü kültürden sonra doğmuştur.

- Yapaydır; yazı bir teknolojidir.

- Yazılıdır.

- Belirli bir yazarı vardır.

- Metne bağlıdır.

- Yazı yoluyle aktarılır.

- Okuru değişebilirse de metin değişmez.

- Bireysel belleğe dayalıdır.

- İki eyleyeni vardır: yazar ve okur.

- Yazar ve okur arasında varsayılmış (kurgulanmış) bir iletişim vardır.

- Özdeşleşme kırılır.

- Üreten yalnızdır.

- Anlatının istenen bölümüne istenilen sıktıkta ve yoğunlukta geri dönülebilir.

- Göze dayalıdır.

- Kişileri bireyleştiricidir; içseldir.

- Kişiyi kendi iç dünyasına döndürür.

- Kalıpları yoktur; daha çeşitli ve esnektir.

- Soyuttur.

- Çözümeleme ve irdeleme vardır.



Gonca Gökalp Alpaslan

(XIX. Yüzyıl Yazılı Anlatılarında Sözlü Kültür Etkileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002)