12. SINIF-SINAV DERS NOTLARI

1-İkinci Yeni Şiir Akımının Özellikleri

• İkinci Yeni, 1950'den sonra Garip'e karşı doğmuş bir harekettir.
• Garip şiiri, Varlık dergisinde Orhan Veli ve iki arkadaşının bir arada yayımladıkları şiirle hemen hemen aynı anda başlayıvermişti. İkinci Yeni şiirinde böyle bir iş birliği de eş zamanlılık da söz konusu değildir.1950'lerin başlarında "Yeditepe" ve "Pazar Postası" gibi dergilerde birbirinden habersizce şiir yayımlayan şairler arasında görülen ortaklık İkinci Yeniyi ortaya çıkarmıştır.
• İkinci Yeni, Garipçilerin aksine ilk dönem şiirlerinde de birbirlerinden çok farklı olan ve bir manifesto çevresinde toplanmamış şairlerin tek tek arayış ve sezgileriyle orada burada dağınık uçlar vermiş, sonra sonra benzerlikleri dolayısıyla özellikleri belirtilmeye, kurallara bağlanmaya başlanmıştır.
• İkinci Yeni'nin isim babası 1956'da Pazar Postası'nda yazdığı bir yazıyla eleştirmen Muzaffer İlhan Erdost olur.
• İkinci Yeniciler I. ve Il. Dünya Savaşlarının ortaya çıkardığı bunalımdan dolayı ortaya çıkan dadaizm, sürrealizm ve varoluşçuluk gibi akımlardan etkilenmişlerdir.
• Garipçilerden olan Oktay Rifat da Perçemli Sokak kitabıyla İkinci Yeni hareketine uygun şiirler yazmıştır. Kemal Özer ve Ülkü Tamer gibi şairler de başlangıçta İkinci Yeni'den etkilenmiştir.
• İkinci Yeniciler; Söz sanatlarına, alışılmamış bağdaştırmalara yer vermişlerdir.
• Şiir işçiliğine önem vermiş, şiirin biçimine öncelik tanımışlardır.
• Şiirde kullandıkları sözcükleri, sözcüklerin Türkçe olup olmamasına göre değil, çağrışım yüküne, geçmişine bakarak seçmişlerdir.
• Şiirde hayal gücüne ağırlık vermişlerdir.
• Dilin alışılmış kalıplarını yıkmaya çalışmışlardır.
• Bireyin yalnızlığı ve bunalımını yansıtmışlardır.
• Çağrışımlarla dolu estetik bir şiir dünyaları vardır. Şairlerin kendilerine has bir biçemleri (üslup) vardır.
• Garip şiirindeki hikaye ögesini genel olarak dışlamışlardır.
• Bilinçaltını yansıtmaya çalışmışlar, şiirde aklın, ahlaki kaygıların, her türlü sınırlamanın dışında bir anlayış sergilemişlerdir.
• Uyaktan ölçüden uzak durmuş, serbest şiirler yazmışlardır.
• Garip şiirindeki akılcılığın karşısına akıl dışı imgelere yer vermişlerdir.
• Şiirle her şeyi söyleyebilmeyi, ifade edebilmeyi amaçlamışlardır.
• Kendinden sonraki kuşakları imge anlayışı ve anlam bakımından etkilemiş bir harekettir.
• Garip ve toplumcu gerçekçilerin şiirleri gibi kolayca anlaşılabilen bir şiir yazmışlardır.
• Sözcükleri ilk anlamlarının dışında yan ve mecaz anlamlarıyla kullanmışlardır.
• Hiç duyulmamış, yeni sözcükler oluşturmuşlardır. (Örneğin "üvercinka", "mısırkalyoniğne" vb.) Günlük konuşma dilinin yapısında bilinçli bozmalar yapmışlar, söz dizimini zorlamışlardır.
• Garip şiiri gibi halk şiirinden ve folklorik ögelerden yararlanmayı özgünlüğü zedeleyeceği için doğru bulmamışlardır.
• Şiir yazarken bir "konu"yu anlatmayı amaçlamazlar, şiir yazıldıktan sonra anlamların açığa çıkacağını savunmuşlardır.

II. YENİ  -  TEMSİLCİLER

Ece Ayhan (1931-2002)

Eserleri:

• Şiir: Kınar Hanım’ın Denizleri, Bakışsız Bir Kedi Kara, Ortodoksluklar, Devlet ve Tabiat, Yort Savul (Toplu Şiirler), Zambaklı Padişah, Çok Eski Adıyladır, Sivil Şiirler, Son Şiirler

İlhan Berk (1918-2008)

Eserleri:

• Şiir: Güneşi Yakanların Selamı, İstanbul, Günaydın Yeryüzü, Türkiye Şarkısı Köroğlu, Galile Denizi, Çivi Yazısı, Otağ, Mısırkalyoniğne, Âşıkane, Taşbaskısı, Şenlikname, Atlas, Kül, İstanbul Kitabı, Kitaplar Kitabı, Deniz Eskisi (Şiirin Gizli Tarihi’ni de içerir.), Delta ve Çocuk, Galata, Güzel Irmak, Pera, Dün Dağlarda Dolaştım Evde Yoktum, Avluya Düşen Gölge, Şeyler Kitabı Ev, Çok Yaşasın Sayılar…

Cemal Süreya (1931-1990)

Eserleri:

• Şiir: Üvercinka, Göçebe, Beni Öp Sonra Doğur Beni, Sevda Sözleri, Sıcak Nal, Güz Bitiği

Turgut Uyar (1927-1985)

Eserleri:

• Şiir: Arz-ı Hal, Türkiye’m, Dünyanın En Güzel Arabistanı, Tütünler Islak, Her Pazartesi, Divan, Toplandılar, Kayayı Delen İncir, Dün Yok mu, Büyük Saat

Sezai Karakoç (1933-…)

Eserleri:

• Şiir: Hızır’la Kırk Saat, Taha’nın Kitabı, Gül Muştusu, Körfez, Şahdamar, Sesler, Zamana Adanmış Sözler, Ayinler, Çeşmeler, Leyla ile Mecnun, Ateş Dansı, Alın Yazısı Saati, Monna Rosa, Karayılan, Gün Doğmadan (Şiirlerin Toplu Basımı)

Edip Cansever (1928-1986)

Eserleri:

• Şiir: İkindi Üstü, Dirlik Düzenlik, Yerçekimli Karanfil, Umutsuzlar Parkı, Petrol, Nerde Antigone, Tragedyalar, Çağrılmayan Yakup, Kirli Ağustos, Ben Ruhi Bey Nasılım, Sevda ile Sevgi, Şairin Seyir Defteri, Bezik Oynayan Kadınlar, Oteller Kenti

2-İkinci Yeni Sonrası Toplumcu Şiir (1960-1980)

1960 sonrasında kimi şairler kendilerini "toplumcu" ilan etmişler ve bu bakış açısıyla şiirler yazmışlardır. Toplumcu gerçekçi şairler, Marksist felsefeyi benimsemişler; halkın sorunlarını, acıları, sıkıntıları anlatan; karamsarlık yerine halka umudu, yaşama direncini aşılayan şiirler yazmışlardır. 1960 kuşağı şairleri, 1961 anayasasının sağladığı bir özgürlük ortamı içerisinde, Nâzım Hikmet'in kitaplarının yayımlanmasının serbestleştiği, güncel, düşünsel, siyasal dergilerin yoğun olarak yayımlanabildiği ve gündemi belirlediği bir ortamda, dünyadaki "özgürlük hareketleri"nin etkisi altında biçimlenmişlerdir. "Yeni Gerçek", "And", "Halkın Dostları", "Militan" gibi dergiler etrafında toplanan şairler şiir anlayışlarını ve ideolojilerini bu dergilerde açıklamaya çalıştılar. Başlangıçta kendileri de etkilenmekle birlikte, kapalı, soyut, imgeli İkinci Yeni şiirini eleştirmişlerdir. Bunda dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi 60'ların ikinci yarısından itibaren yaygınlaşan politik hareketliliğin etkisi vardır. Marksist felsefeyi benimseyen, toplumcu gerçekçi (sosyalist gerçekçi) bir bakış açısıyla şiirler yazan şairlerden Ataol Behramoğlu, İsmet Özel, Süreyya Berfe ve Özkan Mert, 1969'da Ant dergisinde "Toplumcu Genç Şairler Savaş Açıyor" başlıklı söyleşiyle İkinci Yeni şiirine karşı çıkmış ve toplumcu bir şiir anlayışını savunmuşlardır. Bu şairlerin anlayışları 70'li yıllara da genel olarak hâkim olmuştur. 70'lerde folklorik öğelere de yönelinmiştir. Şairler daha çok sosyal yaşamı, güncel politikayı konu edinen, yerleşik düzeni yeren, halkın ve işçi sınıfının sorunlarını politik bir bakışla ortaya koymaya çabalayan şiirler yazmışlardır.

İkinci Yeni Sonrası Toplumcu Şiir Anlayışının Temsilcileri: 1950'den 1980'e uzanan dönemde; Ataol Behramoğlu, İsmet Özel, Eserleri- Şiir: Geceleyin Bir Koşu (1966), Evet İsyan (1969), Cinayetler Kitabı (1975), Şiirler 1962-74 (1980), Şiir Kitabı (1982), Celladıma Gülümserken (1984), Erbain (1987), Bir Yusuf Masalı (2000). Of Not Being A Jew (2005) Nihat Behram, Refik Durbaş, Süreyya Berfe, Metin Eloğlu, Özdemir Asaf, Can Yücel, Gülten Akın, Hasan Hüseyin, Ahmet Oktay, Hilmi Yavuz, Cahit Zarifoğlu, Metin Altıok... gibi şairleri sayabiliriz.

İkinci Yeni Sonrası Toplumcu Şiirin Özellikleri:

•          İkinci Yeni şiirinin aksine "umut ve yarına inanç, direnme ve isyan" konuları şiire hâkimdir.

•          Şairler kendilerini toplumun sözcüsü olarak görmüşlerdir.

•          İkinci Yeni Şiiri'nin aksine açık anlatım tercih edilmiştir.

•          Şiirde şekil unsurlarından çok içeriği, anlamı önemsemişlerdir.

•          Sosyal temaları daha etkileyici hale getirmek için "slogan" üslubundan yararlanılmıştır.

•          Şiir, toplum bilincini uyaran ve toplumu dönüştüren bireysel bilincin sesidir.

•          Şiir, sosyal ve politik sorunlar karşısında bireyin eleştirel duruşunu ve özgürlük arayışını yansıtmalıdır.

Toplumcu Şiiri savunan şairlerde; 1940 toplumcuları ve Nazım Hikmet, Namık Kemal, Tevfik Fikret ve Mehmet Akif gibi şairler arasında şiire toplumsal bir görev yükleme bakımından bir ortaklık söz konusudur.

3-1980 Sonrası Şiirin Özellikleri:

• Bu dönem şairleri birlikte dergiler çıkarmışlardır.
• 1980 şairleri için ortak bir anlayıştan çok, grupların ve kişilerin ayrı ayrı şiir anlayışlarından söz edilebilir.
• Yazko Edebiyat, Üç Çiçek, Şiiratı ve Sombahar gibi dergiler bu dönemde etkilidir.
• İkinci Yeni Sonrası Toplumcu Şiirde olduğu gibi ideolojiyi şiirlerinde öncelikli bir öğe olarak görmemişlerdir.
• Düz yazıya yaklaşan bir üslupla, anlatmaya imkan veren temaları da şiirlerinde işlemişlerdir.
• İmge anlayışlarında uzak çağrışımlara önem vermeleri bakımından İkinci Yeni’yle yakınlıkları vardır.

1980 Sonrası Şiirin Önemli Temsilcileri

• Tuğrul Tanyol,

Eserleri-Şiir:

Elinden Tutun Günü (1983)

Ağustos Dehlizleri (1985)

Sudaki Anka (1990)

Oda Müziği (1992)

İhanet Perisinin Soğuk Sarayı (1995)

Büyü Bitti(2000)

Her Şey Bir Mevsim (2006)

Öncesi ve Sonrası (2012)

Yedi Kitaptan Seçtiklerim (2012)

• Haydar Ergülen,
• Enver Ercan,
• Lâle Müldür,
• Osman Hakan A.,
• İhsan Deniz,
• Oktay Taftalı,
• Ahmet Erhan,
• Metin Celâl,
• Necat Çavuş,
• Seyhan Erözçelik,
• Şavkar Altınel,
• Salih Bolat,
• Metin Cengiz,
• Roni Margulies,
• Ali Günvar,
• Adnan Özer,
• Hüseyin Atlansoy,
• Vural Bahadır Bayrıl,
• Arif Ay,
• Sunay Akın ve dönemin sonlarında
• Küçük İskender,
• Birhan Keskin gibi isimler öne çıkanlardır.